به شکایت از ادرار غیر ارادی که شخص نمی تواند با اراده خود کنترل کند، بی اختیاری ادرار می گویند. بی اختیاری ادرار می تواند هم در مردان و هم در زنان رخ دهد، اما در زنان شایع تر است. همچنین ممکن است به دلایل مختلفی در سنین مختلف از کودکی تا پیری رخ دهد. برای تشخیص و درمان بی اختیاری ادرار لازم است ابتدا انواع بی اختیاری ادرار را بشناسیم.

در ادامه مقاله نوشته شده توسط Dr. منصوره منصوری، فوق تخصص اورولوژی و سوبورولوژی زنان، انواع بی اختیاری ادرار و نحوه درمان آن را توضیح می دهد.

انواع بی اختیاری ادرار در زنان

بی اختیاری فوری ادرار:

بی اختیاری بی اختیاری، نیاز غیر ارادی به ادرار کردن در هنگام نیاز به دستشویی رفتن است. معمولاً در این حالت قبل از ورود فرد به دستشویی ادرار نشت می کند. شیوع این نوع علائم ادراری بسیار زیاد است، حدود یک سوم موارد ادراری از این نوع است.

بی اختیاری استرسی ادرار:

ادرار غیر ارادی که با ورزش، سرفه، عطسه یا استرس رخ می دهد، عفونت استرسی دستگاه ادراری نامیده می شود. این نوع بی اختیاری بیشتر در زنان دیده می شود و حدود نیمی از موارد بی اختیاری ادرار را تشکیل می دهد.

ادرار مشترک:

بی اختیاری ادرار ترکیبی وضعیتی است که با افزایش فشار داخل شکمی و احساس فوریت برای ادرار کردن مشخص می شود. این نوع بی اختیاری ادرار از نظر بروز کمتر از نیمی (30-50%) موارد بی اختیاری ادراری را تشکیل می دهد.

_ بی اختیاری ادرار مداوم:

شکایت از ادرار غیر ارادی مداوم، مانند بیدار شدن در هنگام راه رفتن یا خوابیدن، نشستن بدون احساس فشار یا فوریت شکم و تکرر ادرار. این نوع بی اختیاری غیر معمول است و به دلیل تشکیل فیستول بین مثانه و رحم یا مثانه واژینال، معمولاً پس از سابقه جراحی لگن یا پرتودرمانی لگن ایجاد می شود.

بی اختیاری ادرار چه تاثیری بر زندگی اجتماعی زنان دارد؟

تقریباً تمام جنبه های زندگی افراد مبتلا به بی اختیاری ادرار تحت تأثیر این بیماری قرار می گیرد و ارتباط این بیماران به خصوص فعالیت جنسی به دلیل ترس از دفع ادرار بسیار محدود است. این افراد اغلب سفر خود را حتی در مسافت های کوتاه محدود می کنند، زیرا یافتن توالت مناسب در سفر دغدغه اصلی این بیماران است.

با توجه به عوارض این بیماری نحوه غذا خوردن، نوشیدن و حتی لباس پوشیدن این بیماران تغییر کرده است. اصولاً این بیماران سعی می کنند لباس تیره بپوشند. و مصرف مایعات، غذاهای آبدار و میوه ها را محدود کنید.

اختلال خواب برای این افراد عارضه ناخوشایندی است زیرا مجبورند شبانه دو یا سه بار با میل شدید ادرار از خواب بیدار شوند و حتی در برخی موارد به دلیل از دست دادن ادرار مجبور به استحمام و تعویض لباس می شوند. نکته بعدی تاثیر این بیماری بر کیفیت کار است. این بیماران سر کار هستند. طبیعتاً تحت تأثیر نگرانی های ناشی از از دست دادن ادرار و رفت و آمدهای مکرر به توالت، فعالیت کاری و به طور کلی تناسب اندام در محیط کار به طور جدی مختل می شود. بر اساس نظر بیماران مسن مبتلا به مشکلات بی اختیاری ادرار، تاثیر این بیماری در کاهش کیفیت زندگی حتی بیشتر از دیابت است و برای آنها التهاب مفاصل است.

عوامل خطر بی اختیاری ادرار در زنان چیست؟

1. افزایش سن:

سن یک عامل خطر مهم در نظر گرفته می شود. هنگامی که زنان وارد یائسگی می شوند و سطح هورمون های جنسی کاهش می یابد، عضلات لگن و تاندون ها شل می شوند که به طور طبیعی بروز بی اختیاری ادرار استرسی را افزایش می دهد. علاوه بر این، در دهه هفتم و هشتم زندگی، اختلالات انقباض مثانه و افزایش بی اختیاری ادرار بیشتر به دلیل تغییرات بافتی در عضلات مثانه رخ می دهد. برعکس، بیماری های همراه مانند دیابت، فشار خون، نارسایی قلبی، حمله قلبی و سکته مغزی و بیماری های مغزی مانند زوال عقل و پارکینسون با افزایش سن افزایش می یابد. به دلیل نیاز به مصرف داروهای مختلف برای بیماری های همراه، شیوع بی اختیاری ادرار در سنین بالا افزایش می یابد. برای درمان بی اختیاری ادرار به دکتر کیوان آقامحمدپور مراجعه نمایید.

2. بارداری:

بی اختیاری ادرار به ویژه بی اختیاری استرسی در دوران بارداری به ویژه با افزایش سن حاملگی افزایش می یابد. اگر تمرینات کف لگن به طور منظم در طول سه ماه اول پس از زایمان انجام شود، بی ثباتی از 60٪ به 30٪ کاهش می یابد.

3. نوع تحویل.

در مقایسه با سزارین و زایمان طبیعی، سزارین خطر کمتری برای بی اختیاری ادرار به ویژه نوع استرس دارد. البته باید توجه داشت که در برخی موارد زایمان طبیعی مشکلات جدی به وجود می آید. از جمله این عوامل می توان به مدت زمان طولانی زایمان، استفاده از نیروی کار طبیعی و وزن بیش از 4 کیلوگرم نوزاد اشاره کرد. در خانمی که بارداری و زایمان داشته است، خطر بی اختیاری ادرار در مقایسه با خانمی که هرگز باردار نشده است، یک و نیم برابر افزایش می یابد. البته این خطر در اواخر بارداری بیشتر می شود.

4. درمان هورمونی:

قرص های استروژن خوراکی با یا بدون پروژسترون، شیوع بی اختیاری ادرار را در زنان میانسال افزایش می دهد. اما استفاده از استروژن موضعی به صورت کرم واژینال تاثیری در افزایش بی اختیاری ادرار ندارد و حتی باعث بهبود آتروفی واژن و کاهش عفونت های مکرر ادرار می شود.

5. چاقی:

چاقی تأثیر بدتری بر شدت انواع بی اختیاری ادرار دارد. در واقع، داشتن شاخص توده بدنی (BMI) بیشتر از 30 خطر بی اختیاری ادرار را دو برابر می کند. با این حال، با کاهش وزن، اثر بهبود بی اختیاری ادرار به وضوح قابل مشاهده است.

6. سیگار کشیدن:

ارتباط واضحی بین بی اختیاری ادرار و سیگار کشیدن وجود دارد. سیگار خطر ابتلا به بیماری های ریوی، سرفه مزمن، برونشیت و در نتیجه بروز استرس را افزایش می دهد.

7. رژیم غذایی:

ارتباط مستقیمی بین مصرف نوشیدنی های کافئین دار (چای و قهوه) و نیاز به ادرار وجود دارد.

8. بیماری های پزشکی:

دیابت و افسردگی دو بیماری بسیار مهم مرتبط با بی اختیاری ادرار هستند. دیابت نوع I و II تمایل به ادرار را افزایش می دهد. اگرچه از نوع دوم بالاتر است.
 

به فیزیولوژی چرخه ذخیره و دفع مثانه نگاه کنید:

کنترل ادرار از طریق همکاری و تعامل بین بافت عصبی، عضلانی، سلولی و همبند و مکانیسم‌های هورمونی که سیستم ادراری تحتانی و ساختمان‌های اطراف را تشکیل می‌دهند و اختلال در هر یک از این عوامل مرتبط با کنترل ادرار حاصل می‌شود. به بی اختیاری ادرار عملکرد دستگاه ادراری تحتانی را می توان به دو مرحله جداگانه تقسیم کرد.

1- مرحله ذخیره سازی (پر کردن): ذخیره سازی ادرار و چرخه دفع ادرار 99 درصد از زمان صرف ذخیره سازی ادرار می شود.

2-فاز تخلیه (ادرار): کمتر از 1% از زمان صرف ادرار می شود.

در مرحله ذخیره ادرار، مثانه به تدریج پر از ادرار می شود که از حالب ها وارد آن می شود. در واقع با پر شدن مثانه حجم آن افزایش می یابد اما فشار داخل مثانه به میزان قابل توجهی افزایش نمی یابد. این ویژگی را انطباق عضلات مثانه یا انطباق مثانه می نامند. این به معنای افزایش حجم مثانه بدون افزایش محسوس فشار داخلی آن است. با توجه به این توانایی، مثانه می تواند ادرار را بدون افزایش فشار و فشار بر سیستم ادراری فوقانی ذخیره کند.

آنچه باعث این بازی می شود خاصیت ارتجاعی بافت مثانه است. علاوه بر این، رفلکس های عصبی وجود دارند که کشش عضله مثانه را در حین پر شدن مثانه کنترل می کنند. در این مرحله ساختارهای مجرای ادرار و اسفنکتر باید بسته شوند. بنابراین مقاومت بالای مجرای خروجی و کنترل اختیاری ادرار حفظ می شود. البته این فعالیت ها در مرحله تخلیه ادرار معکوس می شوند.

در هنگام ادرار یا دفع، شل شدن عضلات مثانه متوقف می شود. در عوض، ماهیچه مثانه منقبض می شود، اسفنکتر باز می شود و مقاومت لوله مثانه کاهش می یابد. سپس تخلیه کامل ادرار انجام می شود. در پایان این مرحله به مرحله ذخیره سازی باز می گردد که شامل پر شدن مثانه است.

ساختار مجرای ادرار و اسفنکتر ادرار در مردان و زنان و تفاوت های آن:

توجه به این نکته ضروری است که یکی از دلایل تفاوت کنترل ادرار در زنان و مردان و بهتر بودن کنترل در مردان مربوط به تفاوت ساختار مجرای ادرار و مجرای ادرار در زنان و مردان است.

نرها مجرای ادرار طولانی تری نسبت به ماده ها دارند. همچنین وجود غده پروستات که در زیر گردن مثانه قرار دارد باعث افزایش مقاومت در مجرا می شود. و در مردان اسفنکتر داخلی به طور کامل از گردن مثانه به قسمت میانی کانال جمع می شود. علاوه بر تمام این بیماری ها، مردان دارای اسفنکتر خارجی قوی در غشای مجرای پشت غده پروستات هستند و همه این عوامل ساختاری قوی و قدرتمند برای کنترل ادرار در مردان ایجاد می کند.

در زنان، گردن مثانه ضعیفتر و طول مجرای ادرار کوتاهتر از مردان است. همچنین، عضلات اسفنکتر داخلی مانند مردان گرد نیست، بلکه به شکل نعل اسب هستند و درست در سطح جلوی کانال قرار دارند.

در این حالت در زنان فقط اسفنکتر خارجی در قسمت میانی مجرای ادرار قرار دارد. البته مکانیسم های پشتیبانی متعددی برای کمک به این ساخت وجود دارد. اینها شامل رباط های حمایت کننده (بافت های طناب مانند ساخته شده از بافت همبند قوی) است که دیواره جلوی آلت تناسلی را پشتیبانی می کند و همچنین غشای مخاطی داخل مجرای ادرار که مجرای ادرار را بسته نگه می دارد.

نحوه کنترل سیستم عصبی دستگاه ادراری تحتانی (مثانه و مجرای ادرار):

دستگاه ادراری تحتانی (مثانه و مجرای ادرار) توسط مجموعه ای از اتصالات عصبی کنترل می شود. این روند در عین حال عملکرد ذخیره سازی، کنترل، دفع ادرار و قطع اختیاری جریان ادرار را مدیریت می کند. مثانه و مجرای ادرار توسط سه گروه اعصاب محیطی (شامل اعصاب سمپاتیک، پاراسمپاتیک و سوماتیک) تامین نمی شوند.

عصب پاراسمپاتیک لگنی از نخاع در سطح S2 تا S4 ستون فقرات منشا می گیرد. عملکرد این عصب حفظ انقباض عضلات مجرای ادرار در مجاری ادراری و در عین حال شل کردن اسفنکتر خارجی مجرای ادرار است. عصب سمپاتیک از نخاع T6 به L1 می رسد. عملکرد آن شل کردن عضلات مثانه در هنگام پر شدن مثانه و تحریک همزمان گیرنده های گردن مثانه و مجرای ادرار است. فعال شدن این گیرنده ها مقاومت لوله ای را افزایش می دهد و از نشت ادرار با پر شدن مثانه جلوگیری می کند. عصب پودندال که از طناب نخاعی (S_2-S_4) منشأ می گیرد، با انقباض اسفنکتر خارجی مجرای ادرار در طول پر شدن مثانه، ادرار را کنترل می کند.

علاوه بر اعصاب محیطی که در بالا ذکر شد، مرکز کنترل حرکات مثانه در قشر مغز (لوب فرونتال) قرار دارد که از انقباضات مثانه جلوگیری می کند و کنترل متقابل اسفنکتر خارجی و فعالیت مثانه در مغز میانی اتفاق می افتد. PMC از آنجایی که این مرکز به داشتن ارتباطات زیادی با سایر قسمت های مغز و مراکز کنترل هیپوتالاموس و ادرار در نخاع شناخته شده است، این مراکز را هماهنگ می کند. سپس دستورالعمل های نهایی برای کنترل ادرار به مراکز نخاعی داده می شود.

علل بی اختیاری ادرار در زنان:

همانطور که توضیح داده شد، کنترل ادرار توسط سیستم ادراری کنترل می شود. ماهیچه ها این از طریق همکاری بین اسفنکتر و بافت همبند به دست می آید. اگر هر یک از این عوامل به درستی عمل نکند، بی اختیاری ادرار ممکن است رخ دهد. عملکرد دستگاه ادراری تحتانی به دو فاز تقسیم می شود که علل ادرار و بی اختیاری ادرار می تواند یکی یا ترکیبی از این دو فاز باشد.

الف) عوامل مؤثر بر فاز ذخیره سازی ادرار.

این دلایل شامل بیماری هایی است که باعث انقباضات غیر ارادی، تکرر ادرار و بی اختیاری فوری در این مرحله می شود. شایع ترین این بیماری ها التهاب و عفونت مثانه است. عفونت مثانه اغلب با احساس سوزش یا درد مثانه همراه است. علاوه بر این بیماری ها که سیستم عصبی سیستم ادراری را درگیر می کند، می تواند باعث انقباضات غیر ارادی مانند سکته مغزی، تومور مغزی، آسیب نخاعی، بیماری پارکینسون شود. علاوه بر این، عواملی که جریان ادرار از مثانه را مسدود می کنند، مانند تنگی مجرای مثانه و گردن (که به ویژه در زنان در نتیجه جراحی قبلی برای بی اختیاری ادرار یا افتادگی مثانه رخ می دهد) باعث انقباضات غیرارادی مثانه می شود. وسیا تمام دلایل ذکر شده در بالا می تواند باعث بی اختیاری ادرار در این مرحله شود.

_ دسته دیگر شامل بیماری هایی است که باعث کاهش ظرفیت مثانه (تطابق) و بی اختیاری فوری می شود. اینها عبارتند از سل مثانه، شیستوزومیازیس مثانه، فیبروز مثانه ناشی از رادیوتراپی و مثانه نوروژنیک (اختلال عملکرد عصبی).

عواملی که منجر به اختلالات دستگاه ادراری و مسمومیت ادراری استرس (با افزایش فشار داخل شکمی) می شود. آنها شامل عمل هایی هستند که به دستگاه ادراری، اعصاب مثانه و مجرای ادرار آسیب می رسانند و سابقه پرتودرمانی. علاوه بر این، کیست هایی مانند بزرگ شدن مثانه یا کیست ها.

عامل دیگر سابقه جراحی های رحم و دستگاه تناسلی است که منجر به فیستول بین رحم و مثانه یا اندام های مثانه-تناسلی و بی اختیاری مکرر ادرار می شود.

ب) دلایل موثر بر فاز دفع ادرار:

این دسته شامل عواملی است که عضلات مثانه را ضعیف یا از کار می‌اندازد. مانند دیابت، پیری، آسیب عصبی، داروهایی که باعث بی اختیاری ادرار و ناتوانی جنسی می شوند. علاوه بر این، عوامل مرتبط با انسداد خروجی مثانه، مانند تنگی مجرای ادرار و گردن مثانه، باعث بی اختیاری مثانه می شوند و همچنین عواملی که باعث عدم هماهنگی بین انقباض عضلات مثانه و شل شدن اسفنکتر مجرای ادرار می شوند (نوروژنیک). مثانه).

درمان بی اختیاری ادرار در زنان:

درمان معمولاً توسط پزشک بر اساس دیدگاه و احساس نیاز و انتظارات بیمار و همچنین روحیه و قدرت بدنی بیمار انتخاب می شود. در جوامع مسلمان حتی یک قطره ادرار برای بازدارندگی بیمار از انجام واجبات دینی در نظر گرفته می شود. بنابراین در این جوامع مفهوم درمان آنها خشکی کامل است. از سوی دیگر، پزشک باید دسترسی به امکانات درمانی، هزینه های اقتصادی و شرایط اجتماعی و فیزیکی بیماران را در نظر بگیرد.

درمان بی اختیاری ادرار اغلب شامل جراحی و روش های جراحی است. روش های غیر جراحی عبارتند از درمان نگهدارنده و درمان دارویی.